Hâkim

Hâkim (Arapça: حَاكِم, ḥākim), Türkçede düzeltme işareti ^ kullanımıyla iki temel anlam taşır: yargıç makamını ve egemen/baskın sıfatını. Düzeltme işareti kullanılmadığında ise farklı bir kökenden gelen bilge anlamına gelir.

1. Hukuki Makam Olarak Hâkim (Yargıç)

Bu, kelimenin en yaygın kullanılan ve kamusal önemi en yüksek olan anlamıdır.

• Tanım: Hukuk kuralları ve kanunlar çerçevesinde, kendisine intikal eden davaları bağımsızlık ve tarafsızlık ilkelerine bağlı kalarak inceleyen, yargılayan ve uyuşmazlık hakkında hüküm (karar) veren yargı mensubudur. Hukuk sistemlerinde bu makam için sıkça Yargıç kelimesi de kullanılır.

Görev Alanı	Açıklama
Yargılama	Davaların duruşmalarını yönetmek, tarafların iddia ve savunmalarını dinlemek ve delilleri toplamak.
Karar Verme	Tüm hukuki bilgileri ve vicdani kanaati kullanarak davayı karara bağlamak ve hükmü tebliğ etmek.
Gerekçe Yazma	Verdiği kararın dayandığı hukuki hükümleri, delilleri ve mantıksal çıkarımları içeren gerekçeli kararı hazırlamak.
Tarafsızlık	Yargılama sürecini etkileyecek kişisel bir çıkar, önyargı veya baskı altında olmamak; taraflara eşit davranmak.

1.2 Hâkimlik Türleri

Hâkimler, baktıkları dava türüne göre farklı mahkemelerde görev yaparlar:

• Ceza Hâkimi: Suç teşkil eden eylemlerde sanığın suçlu olup olmadığına ve cezasına karar verir.
• Hukuk Hâkimi: Ticari anlaşmazlıklar, boşanma, miras ve tazminat gibi özel hukuk ilişkilerinden doğan davalara bakar.
• İdare Hâkimi: Vatandaşlar ile devlet idaresi arasındaki uyuşmazlıkları (idari işlemlerin iptali gibi) çözer.

2. Sıfat Olarak Hâkim (Egemen/Baskın)

Bu kullanımda kelime, bir durum veya kişi üzerindeki kontrolü veya baskınlığı ifade eder.

• Egemenlik/Kontrol: Bir şeye, bir duruma veya bir gruba sözünü geçiren, buyruğunu yürüten.
  • Örnek: "Osmanlı Devleti, üç kıtaya hâkim bir imparatorluktu."
• Baskın Olma/Nüfuz Etme: Bir ortamda veya konuda en çok etkili olan, başat olan durum.
  • Örnek: "Toplantıda gergin bir hava hâkimdi."
• Bilme/Vukufiyet: Bir konuyu çok iyi bilme, o konuya tamamen hâkim olma.
  • Örnek: "Edebiyat tarihine hâkim bir eleştirmen."

3. Düzeltme İşareti Olmadan: Hakim (Bilge)

Arapça kökenli bir diğer kelime olan hakim (uzun İ sesiyle telaffuz edilir), bilge kişi anlamındadır.

• Tanım: Felsefi derinliğe ve hayat bilgisine sahip olan, hikmetli kararlar veren kişi.
• Teolojik Kullanım: İslam inancında, Allah'ın güzel isimlerinden biri (el-Hakîm), her şeyi bilgelikle ve yerli yerinde yapan anlamına gelir.

Önemli Not: Türkçede "hükmetmek, egemen olmak" anlamları için mutlaka hâkim $(\hat{a})$ şeklindeki uzun A'lı telaffuz ve yazım tercih edilmelidir. Aksi takdirde anlam karışıklığı yaşanabilir.