Haklar Bildirgesi (1689) sayfasının kaynağını görüntüle

{{Bilgi kutusu antlaşma|ad=1689 Haklar Bildirgesi<br><small>(Bill of Rights 1689)</small>|resim=English Bill of Rights of 1689.jpg|resim_boyutu=300px|altyazı=1689 Haklar Bildirgesi'nin İngiliz Ulusal Arşivleri'ndeki orijinal kopyası.|tür=Parlamento Yasası|oluşum_tarihi=16 Aralık 1689|yer=[[Westminster]], [[Londra]]|imzalayanlar=[[İngiltere Parlamentosu]]|taraflar=[[III. William (İngiltere kralı)|Kral III. William]], [[II. Mary]] ve Parlamento|dil=[[İngilizce]]|amaç=Kraliyet yetkilerini sınırlamak, parlamentonun haklarını ve veraset kurallarını belirlemek.}}

'''1689 Haklar Bildirgesi''' (İngilizce: ''Bill of Rights 1689''), [[İngiltere Parlamentosu]] tarafından kabul edilen ve [[İngiliz anayasası|İngiliz anayasasının]] temel taşlarından birini oluşturan yasadır. [[Muhteşem Devrim]] (Glorious Revolution) sonrasında tahta geçen [[III. William (İngiltere kralı)|III. William]] ve [[II. Mary]]'ye sunulan bu belge, [[Anayasal monarşi|anayasal monarşiye]] geçişin kesin sembolü olarak kabul edilir.<ref>Schwoerer, L. G. (1981). ''The Declaration of Rights, 1689''. Baltimore: Johns Hopkins University Press.</ref>

Belge, [[Magna Carta]] (1215) ve [[Haklar Dilekçesi]] (Petition of Right, 1628) ile birlikte İngiliz hukukunun en önemli üç belgesinden biri sayılır. Ayrıca [[Amerika Birleşik Devletleri Haklar Bildirgesi]]'ne de (US Bill of Rights) büyük ölçüde ilham kaynağı olmuştur.

== Tarihsel Arka Plan ==
[[II. James (İngiltere kralı)|Kral II. James]]'in Katolik yanlısı politikaları, keyfi tutumları ve parlamentoyu devre dışı bırakma girişimleri İngiltere'de büyük bir krize yol açtı. Parlamento ve Protestan soylular, Hollanda prensi William'ı İngiltere'yi işgal etmesi için davet etti. Kral II. James'in Fransa'ya kaçması üzerine, parlamento tahtın "boş" (vacant) olduğunu ilan etti.

William ve eşi Mary (James'in kızı), 13 Şubat 1689'da "Haklar Deklarasyonu"nu (Declaration of Rights) kabul etmeleri şartıyla ortak hükümdar ilan edildiler. Bu deklarasyon daha sonra yasalaştırılarak "Haklar Bildirgesi" adını aldı.

== Temel Maddeler ==
Bildirge, kralın yetkilerini sınırlar ve parlamentonun üstünlüğünü vurgular. Öne çıkan maddeler şunlardır:

* **Kraliyet Yetkisi:** Kral, parlamentonun onayı olmadan yasaları askıya alamaz veya uygulamasını durduramaz.
* **Vergilendirme:** Parlamentonun izni olmadan kraliyet kullanımı için vergi toplanamaz.
* **Ordu:** Barış zamanında parlamentonun rızası olmadan daimi bir ordu bulundurulamaz.
* **Seçimler:** Parlamento seçimleri serbest olmalıdır.
* **İfade Özgürlüğü:** Parlamentodaki ifade özgürlüğü ve tartışmalar, parlamento dışında herhangi bir mahkemede sorgulanamaz veya suçlanamaz (Yasama dokunulmazlığı).
* **Adil Yargılanma:** Aşırı kefalet istenemez, aşırı para cezaları verilemez ve [[zalimce ve alışılmadık cezalar]] (cruel and unusual punishments) uygulanamaz.
* **Protestan Hakları:** Protestan tebaa, kanunların izin verdiği ölçüde kendi savunmaları için silah taşıyabilir.

== Önemi ve Etkileri ==
Haklar Bildirgesi, "Kralın İlahi Hakkı" (Divine Right of Kings) teorisini fiilen bitirmiştir. Egemenliğin kaynağının kralda değil, parlamentoda (dolayısıyla temsili olarak halkta) olduğunu tescil etmiştir.

Bu belge, modern demokrasilerin temel prensiplerinden olan "güçler ayrılığı" ilkesinin erken bir örneğini teşkil eder.

== Ayrıca bakınız ==

* [[Magna Carta]]
* [[Muhteşem Devrim]]
* [[Haklar Dilekçesi]] (1628)
* [[İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi]]

== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}