Başkanlık sistemi

Bu madde, bir hükûmet sistemi olan Başkanlık Sistemi'nin tanımını, temel ilkelerini ve uygulandığı başlıca örnekleri açıklamaktadır.

Başkanlık sistemi, yasama ve yürütme organlarının birbirinden kesin çizgilerle ayrıldığı, yürütme yetkisinin tek bir kişide, yani doğrudan halk tarafından seçilen Devlet Başkanında (Başkan) toplandığı hükûmet sistemidir. Bu sistemde, Başkan hem devletin hem de hükûmetin başıdır.

Başkanlık sistemi, kuvvetler ayrılığı ilkesinin sert biçimde uygulandığı bir modeldir. ABD Anayasası, modern başkanlık sisteminin ilk ve en bilinen örneğidir.

Temel Özellikleri

Başkanlık sistemini, parlamenter sistemden ayıran temel özellikler şunlardır:

1. Yürütmenin Tek Başlılığı

Yürütme yetkisi ve politik sorumluluk, tek başına **Başkan**'a aittir. Başkan, hem devlet başkanı hem de hükûmet başkanıdır.
Parlamenter sistemdeki gibi sembolik ve icrai yürütme organı ayrımı bulunmaz.
Başkan, genellikle Kabine üyelerini (Bakanları) kendi seçer ve görevden alır. Bakanlar, Parlamentoya karşı değil, doğrudan Başkana karşı sorumludur.

2. Yasama ve Yürütmenin Kesin Ayrılığı (Sert Ayrılık)

Başkanın Seçimi: Başkan, halk tarafından doğrudan veya dolaylı olarak (ABD'deki gibi seçici kurul vasıtasıyla) yasama organından bağımsız bir şekilde seçilir.
Görev Süresi: Başkan ve milletvekillerinin görev süreleri sabittir. Yasama, Başkanı güven oyuyla düşüremez; Başkan da kural olarak yasamayı feshedip erken seçime gidemez.
Üyelik Bağdaşmazlığı: Başkan ve Bakanlar, kural olarak aynı anda yasama organının (parlamentonun) üyesi olamazlar.

3. Karşılıklı Fren ve Denge Mekanizmaları

Kesin ayrılığa rağmen, sistem tek bir organın aşırı güçlenmesini önlemek için karşılıklı kontrol mekanizmaları içerir:

Veto Yetkisi: Başkan, yasanın yürürlüğe girmesini engellemek için yasama organının kabul ettiği kanunları veto etme yetkisine sahiptir. (Ancak bu veto, Parlamento tarafından nitelikli çoğunlukla aşılabilir.)
Azil (Impeachment) Yetkisi: Yasama organı, görevini kötüye kullanan veya suç işleyen Başkanı yargı süreci (azil) ile görevden alma yetkisine sahiptir.
Bütçe Yetkisi: Yasama organı, yürütmenin en önemli aracı olan bütçeyi onaylama yetkisine sahiptir.