Dava ehliyeti
Dava ehliyeti, bir kişinin açılmış bir davayı kendi adına bizzat takip edebilme ve yürütebilme yeteneğidir. Dava ehliyeti, medeni hakları kullanma ehliyetine dayanır ve medeni usul hukukunda dava şartı niteliğindedir. Bir kişinin dava ehliyeti yoksa davayı kendisi takip edemez; temsilci aracılığıyla hareket etmelidir.
Mahkeme, dava ehliyetini resen inceler.
Hukuki Niteliği
Dava ehliyeti, HMK’nın temel kavramlarından biridir ve “usul ehliyeti” kavramının bir alt başlığıdır.
Dava ehliyeti, kişinin medeni hakları kullanma ehliyeti ile paraleldir. Medeni hakları kullanma ehliyeti olmayan (örneğin kısıtlı, küçük) kişiler kendileri adına davayı takip edemezler; ancak taraf olabilirler (taraf ehliyeti vardır).
Gerçek Kişilerde Dava Ehliyeti
Gerçek kişiler için dava ehliyeti, ayırt etme gücü ve erginlik (reşitlik) şartlarına bağlıdır.
Dava ehliyeti olmayanlar:
- Küçükler (18 yaşından küçük olanlar)
- Kısıtlılar
- Ayırt etme gücü yerinde olmayanlar
Bu kişiler davayı kendi adına takip edemez, ancak:
- Veli
- Vasi
- Kayyım
tarafından temsil edilirler.
Dava ehliyeti olanlar:
- Ayırt etme gücüne sahip, ergin (18+) ve kısıtlı olmayan herkes.
Tüzel Kişilerde Dava Ehliyeti
Tüzel kişiler, organları aracılığıyla dava ehliyetine sahiptir.
Tüzel kişinin davada taraf olması mümkündür; davayı bizzat değil, temsilcileri yürütür.
Bu temsil, tüzel kişinin niteliğine göre:
- Yönetim kurulu
- Müdür
- Başkan
- Yetkilendirilmiş temsilci
tarafından kullanılır.
Dava Ehliyeti ile Taraf Ehliyeti Arasındaki Fark
Bu iki kavram sıklıkla karıştırılır:
- Taraf ehliyeti → Davada taraf olabilme yeteneği
- Dava ehliyeti → Davayı bizzat takip edebilme yeteneği
Örneğin:
- 10 yaşındaki bir çocuk taraf olabilir, çünkü haklardan yararlanma ehliyeti vardır.
- Ancak dava ehliyeti yoktur; davayı kendisi yürütemez, velisi yürütür.
Temsilin Rolü
Dava ehliyeti yoksa temsil zorunludur.
Temsilcinin bulunmaması veya yetkisiz temsil hâlinde mahkeme, eksikliğin giderilmesi için süre verir.
- Eksiklik giderilirse dava devam eder.
- Giderilmezse dava usulden reddedilir.
Uygulamada Dava Ehliyeti Sorunları
Mahkemelerde sık karşılaşılan sorunlar:
- Küçük adına velayet sahibi olmayan kişinin dava açması
- Kısıtlı kişi adına vasinin izinsiz dava açması
- Yetkisiz temsil belgesi ile işlem yapılması
- Tüzel kişi adına temsil yetkisi olmayan kişinin dava açması
- Ayırt etme gücü tartışmalı olan kişiler (akıl hastalığı, ağır bunama vb.)
Bu tür durumlarda mahkeme eksikliği tespit eder ve tamamlanması için süre verir.
Sonuç
Dava ehliyeti, mahkemeye erişim hakkının usul yönünden temel unsurudur.
Kişinin kendi adına bir davayı yürütebilmesi için gereken usuli kapasiteyi ifade eder.
Bu ehliyetin bulunmaması hâlinde dava, ancak temsilciyle sürdürülebilir; aksi hâlde mahkeme dava şartı yokluğundan davayı usulden reddeder.