Taraf ehliyeti
Taraf ehliyeti, bir kişinin veya tüzel kişinin bir davada taraf olarak yer alabilme yeteneğidir. Medeni usul hukukunda, taraf ehliyeti, kişilerin medeni haklardan yararlanma ehliyetine dayanır ve dava açma sürecinin en temel dava şartlarından biri olarak kabul edilir.
Mahkeme, taraf ehliyetinin bulunup bulunmadığını resen inceler. Taraf ehliyeti yoksa dava esasa girilmeden usulden reddedilir.
Hukuki Niteliği
Taraf ehliyeti, maddi hukuka dayanır.
Gerçek kişilerde bu ehliyet, Medeni Kanun’a göre haklardan yararlanma ehliyetinin bir sonucudur.
Tüzel kişilerde ise taraf ehliyeti, kuruluş belgelerinde düzenlenen tüzel kişilik kazanımı ile doğar.
Taraf ehliyeti bir dava şartı niteliğindedir ve yokluğu hâlinde dava yürütülemez.
Gerçek Kişilerde Taraf Ehliyeti
Gerçek kişilerin taraf ehliyeti, sağ olarak doğmak şartıyla ana rahmine düştükleri andan itibaren başlar (MK m. 28).
Bu nedenle:
- Yaşayan herkes taraf olabilir.
- Gaiplik kararı verilen kişiler adına davalar, kayyım veya mirasçıları tarafından açılabilir.
- Ölmüş kişi adına dava açılamaz; böyle bir dava açılırsa taraf ehliyeti yokluğundan reddedilir.
Tüzel Kişilerde Taraf Ehliyeti
Tüzel kişilerin taraf ehliyeti, kuruluş işlemlerinin tamamlanmasıyla kazanılan tüzel kişilikle birlikte doğar.
Bu kapsamda:
- Dernekler
- Vakıflar
- Şirketler
- Kamu kurumları
- Sendikalar
- Kooperatifler
dava ve davalı taraf olma ehliyetine sahiptir.
Tüzel kişiliği sona ermiş bir kurumun dava açması veya hakkında dava açılması mümkün değildir. Tasfiye hâlindeki şirket adına dava, tasfiye memurları tarafından yürütülür.
Taraf Ehliyeti ile Dava Ehliyeti Farkı
Taraf ehliyeti ile dava ehliyeti sık karıştırılır:
- Taraf ehliyeti: Taraf olabilme yeteneği
- Dava ehliyeti: Açılan davayı bizzat takip edebilme yeteneği
Örneğin, küçük bir çocuk taraf olabilir ancak dava ehliyeti yoktur, yani davasını kendisi takip edemez.
Uygulamada Taraf Ehliyeti Sorunları
Mahkemelerde en sık karşılaşılan taraf ehliyeti sorunları şunlardır:
- Ölmüş kişi adına dava açılması
- Tüzel kişiliği bulunmayan toplulukların taraf gösterilmesi
- Şube adına dava açılması (şubelerin tüzel kişiliği yoktur)
- Tasfiye hâlindeki şirketlerde yanlış taraf gösterimi
- Vekil tarafından temsil yetkisi olmayan birim adına dava açılması
Mahkeme bu eksiklikleri tespit ettiğinde taraflara süre verir; giderilmezse dava reddedilir.
Sonuç
Taraf ehliyeti, yargılamanın temel taşıdır.
Bir kişinin ya da kurumun bir davada taraf sıfatını taşıyıp taşımadığı, davanın görülebilirliği açısından belirleyicidir. Taraf ehliyeti yokluğu hâlinde mahkeme, davayı esasa girmeden dava şartı yokluğu sebebiyle reddeder.