Yasa Yolları
Yasa Yolları (Kanun Yolları), yargılama makamları (mahkemeler) tarafından verilen kararların hukuka uygunluğunun denetlenmesi, yanlışlıkların düzeltilmesi ve gerekirse kararın değiştirilmesi veya ortadan kaldırılması için başvurulan hukuki çareler ve usulü vasıtalardır (remedia).
Bu sistem, adil yargılanma hakkı ve hukuk devleti ilkesinin temel güvencelerinden biridir. Yasa yollarına başvurulması, kural olarak kararın kesinleşmesini ve infazını (yürütülmesini) durdurur (suspensif etki). Ayrıca, meseleyi karara bağlanmak üzere bir üst merciye taşır (devolatif etki).
Yasa Yollarının Sınıflandırılması
Türk hukuk sisteminde yasa yolları, kararın kesinleşip kesinleşmemesine göre iki ana kategoriye ayrılır:
1. Olağan Kanun Yolları 📜
Henüz kesinleşmemiş olan mahkeme kararlarına karşı, kanuni süreler içinde başvurulan yollardır. Bu yollar, kararın kesinleşmesini engeller.
| Kanun Yolu | Tanım | Başvuru Mercii | Hukuk Alanı |
| İtiraz | Kanunun açıkça izin verdiği hallerde, yargı makamının kararına karşı aynı mercie veya bir üst merciye yapılan denetim talebidir. | Çoğunlukla kararı veren mahkemenin bir üst mercisi. | Çoğunlukla ceza muhakemesinde. |
| İstinaf | İlk derece mahkemelerinin nihai kararlarının, Bölge Adliye/İdare Mahkemeleri (BAM/BİM) tarafından hem maddi vakıa (olay) hem de hukuki denetim açısından yeniden incelenmesini sağlayan yoldur. | Bölge Adliye Mahkemesi (BAM) veya Bölge İdare Mahkemesi (BİM). | Hukuk ve Ceza muhakemesinde yaygındır. |
| Temyiz | Bölge Adliye/İdare Mahkemesi'nin (veya doğrudan ilk derece mahkemesi kararlarının kanunen temyize tabi olduğu durumlarda) kararlarının sadece hukuki yönden incelenmesini sağlayan yoldur. Vakıa denetimi yapılmaz. | Yargıtay (Adli Yargı) veya Danıştay (İdari Yargı). | Hukuk, Ceza ve İdare muhakemesinde. |
2. Olağanüstü Kanun Yolları 🛡️
Kesinleşmiş olan mahkeme kararlarına karşı, istisnai durumların varlığı halinde başvurulan ve kararın yeniden incelenmesini sağlayan yollardır. Bu yollar, hukukun tam ve doğru uygulanması veya maddi gerçeğe ulaşma amacıyla son çare olarak kullanılır.
- Yargılamanın Yenilenmesi (İadesi): Kesinleşmiş bir karardan sonra ortaya çıkan, hükmü etkileyecek yeni olaylar, yeni deliller veya yargılama sırasındaki ciddi usul hataları (sahte belge, gerçeğe aykırı tanıklık vb.) nedeniyle davanın yeniden görülmesini sağlayan yoldur.
- Kanun Yararına Bozma: Hakim veya Cumhuriyet Başsavcısı tarafından, kesinleşmiş karardaki hukuka aykırılığın sadece o kararın yürürlüğünü durdurmadan, gelecekteki içtihat birliğine katkı sağlaması amacıyla Adalet Bakanlığı veya Yargıtay/Danıştay Cumhuriyet Başsavcılığı aracılığıyla üst yargı merciine (Yargıtay/Danıştay) başvurulmasıdır.
- Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının İtirazı: Ceza davalarında Yargıtay Ceza Dairesi'nin kesinleşmiş kararına karşı, Başsavcılık tarafından sadece karardaki hukuka aykırılık nedeniyle Genel Kurul'a yapılan olağanüstü itirazdır.
⚖️ Yasa Yolları (Kanun Yolları)
Yasa Yolları (Kanun Yolları), yargılama makamları (mahkemeler) tarafından verilen kararların hukuka uygunluğunun denetlenmesi, yanlışlıkların düzeltilmesi ve gerekirse kararın değiştirilmesi veya ortadan kaldırılması için başvurulan hukuki çareler ve usulü vasıtalardır (remedia).
Bu sistem, adil yargılanma hakkı ve hukuk devleti ilkesinin temel güvencelerinden biridir. Yasa yollarına başvurulması, kural olarak kararın kesinleşmesini ve infazını (yürütülmesini) durdurur (suspensif etki). Ayrıca, meseleyi karara bağlanmak üzere bir üst merciye taşır (devolatif etki).
Yasa Yollarının Sınıflandırılması
Türk hukuk sisteminde yasa yolları, kararın kesinleşip kesinleşmemesine göre iki ana kategoriye ayrılır:
1. Olağan Kanun Yolları 📜
Henüz kesinleşmemiş olan mahkeme kararlarına karşı, kanuni süreler içinde başvurulan yollardır. Bu yollar, kararın kesinleşmesini engeller.
| Kanun Yolu | Tanım | Başvuru Mercii | Hukuk Alanı |
| İtiraz | Kanunun açıkça izin verdiği hallerde, yargı makamının kararına karşı aynı mercie veya bir üst merciye yapılan denetim talebidir. | Çoğunlukla kararı veren mahkemenin bir üst mercisi. | Çoğunlukla ceza muhakemesinde. |
| İstinaf | İlk derece mahkemelerinin nihai kararlarının, Bölge Adliye/İdare Mahkemeleri (BAM/BİM) tarafından hem maddi vakıa (olay) hem de hukuki denetim açısından yeniden incelenmesini sağlayan yoldur. | Bölge Adliye Mahkemesi (BAM) veya Bölge İdare Mahkemesi (BİM). | Hukuk ve Ceza muhakemesinde yaygındır. |
| Temyiz | Bölge Adliye/İdare Mahkemesi'nin (veya doğrudan ilk derece mahkemesi kararlarının kanunen temyize tabi olduğu durumlarda) kararlarının sadece hukuki yönden incelenmesini sağlayan yoldur. Vakıa denetimi yapılmaz. | Yargıtay (Adli Yargı) veya Danıştay (İdari Yargı). | Hukuk, Ceza ve İdare muhakemesinde. |
2. Olağanüstü Kanun Yolları 🛡️
Kesinleşmiş olan mahkeme kararlarına karşı, istisnai durumların varlığı halinde başvurulan ve kararın yeniden incelenmesini sağlayan yollardır. Bu yollar, hukukun tam ve doğru uygulanması veya maddi gerçeğe ulaşma amacıyla son çare olarak kullanılır.
- Yargılamanın Yenilenmesi (İadesi): Kesinleşmiş bir karardan sonra ortaya çıkan, hükmü etkileyecek yeni olaylar, yeni deliller veya yargılama sırasındaki ciddi usul hataları (sahte belge, gerçeğe aykırı tanıklık vb.) nedeniyle davanın yeniden görülmesini sağlayan yoldur.
- Kanun Yararına Bozma: Hakim veya Cumhuriyet Başsavcısı tarafından, kesinleşmiş karardaki hukuka aykırılığın sadece o kararın yürürlüğünü durdurmadan, gelecekteki içtihat birliğine katkı sağlaması amacıyla Adalet Bakanlığı veya Yargıtay/Danıştay Cumhuriyet Başsavcılığı aracılığıyla üst yargı merciine (Yargıtay/Danıştay) başvurulmasıdır.
- Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının İtirazı: Ceza davalarında Yargıtay Ceza Dairesi'nin kesinleşmiş kararına karşı, Başsavcılık tarafından sadece karardaki hukuka aykırılık nedeniyle Genel Kurul'a yapılan olağanüstü itirazdır.
Kanun Yoluna Başvurma Hakkı
Kanun yoluna başvurma hakkı, genel olarak davanın taraflarına (davacı, davalı, katılan, şüpheli/sanık) ve Cumhuriyet Savcısına tanınmıştır. Bu hakkı kullanabilmek için kişinin karardan hukuki menfaatinin etkilenmesi şarttır.
Bu video, Ceza Muhakemesi Hukukunda kanun yolları olan İtiraz, İstinaf ve Temyiz gibi konuları açıklamaktadır. Ceza Muhakemesi Hukukunda Kanun Yolları