Kuvvetler ayrılığı
Bu madde, bir devletin yönetim gücünün farklı organlara paylaştırılması ilkesi olan Kuvvetler Ayrılığı'nı ve temel işlevlerini açıklamaktadır.
Kuvvetler ayrılığı (veya güçler ayrılığı), bir devletin yönetim gücünü oluşturan temel erklerin (yasama, yürütme ve yargı), tek bir elde toplanmasını engelleyerek, bu erklerin farklı organlara dağıtılması esasına dayanan anayasa hukuku ve siyaset bilimi ilkesidir.
Bu ilke, siyasi özgürlüklerin güvencesi olarak kabul edilir ve ilk kez John Locke ve Montesquieu gibi Aydınlanma Çağı düşünürleri tarafından teorize edilmiştir. Kuvvetler ayrılığı, devlet organlarının birbirini kontrol ve denge altına almasını (fren ve denge sistemi) sağlayarak, otoriterleşmeyi ve devlet gücünün keyfî kullanımını önlemeyi amaçlar.
Temel Erkler (Kuvvetler)
Devletin yönetim gücünü oluşturan üç temel kuvvet şunlardır:
1. Yasama (Kanun Yapma Gücü): Hukuk kurallarını (kanunları) koyma, değiştirme ve kaldırma yetkisidir. Demokratik sistemlerde bu yetki, doğrudan halkı temsil eden Parlamento'ya (Meclis) aittir. 2. Yürütme (Uygulama Gücü): Kanunları uygulama, kamu hizmetlerini görme, devlet idaresini sevk ve idare etme yetkisidir. Bu yetki, Cumhurbaşkanı, hükûmet ve idari teşkilat tarafından kullanılır. 3. Yargı (Adalet Gücü): Hukuki uyuşmazlıkları çözme, hukuka aykırı eylemlere yaptırım uygulama ve kanunların hukuka uygunluğunu denetleme yetkisidir. Bu yetki, bağımsız mahkemeler tarafından kullanılır.
Ayrılığın Derecesine Göre Sistemler
Kuvvetler ayrılığı ilkesi, yasama ve yürütme arasındaki ilişkinin sertliğine göre farklı hükûmet sistemlerini ortaya çıkarır:
1. Sert Kuvvetler Ayrılığı
- Özellik: Yasama ve yürütme organları, birbirlerinden kesin çizgilerle ayrılmıştır. Organlar birbirini doğrudan görevden alamaz ve birbirlerinin üyeliğini üstlenemez.
- Hükûmet Sistemi: Başkanlık sistemi
- Uygulama: Amerika Birleşik Devletleri (ABD)
2. Yumuşak Kuvvetler Ayrılığı
- Özellik: Yasama ve yürütme organları arasında organik bağ ve karşılıklı etkileşim (karşılıklı fesih ve güvenoyu) bulunur. Yürütme, yasamanın güvenine dayanır.
- Hükûmet Sistemi: Parlamenter sistem
- Uygulama: Almanya, Birleşik Krallık
3. Karma Sistemler
- Özellik: Hem başkanlık hem de parlamenter sistemin bazı unsurlarını birleştirir (Örneğin, yarı başkanlık sistemi).
- Uygulama: Fransa
Kuvvetler Birliği (Antitezi)
Kuvvetler ayrılığının tam karşıtıdır. Yönetim gücünün tek bir organda (örneğin Monark, Parti veya Meclis) toplandığı sistemlerdir. Bu durum genellikle demokrasi dışı rejimlerde görülür.
Türk Anayasa Hukukunda Kuvvetler Ayrılığı
Türk Anayasa Hukuku'nda kuvvetler ayrılığı ilkesi, devletin temel yapısını belirler.
- 1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası: Anayasa, güçler ayrılığı ilkesini benimsemiştir (Madde 7, 8, 9).
* **Yasama** yetkisi TBMM'ye (Madde 87). * **Yürütme** yetkisi Cumhurbaşkanı'na (Madde 8). * **Yargı** yetkisi bağımsız ve tarafsız mahkemelere (Madde 9) verilmiştir.
- 2017 Değişikliği Sonrası: Türkiye, 2017 Anayasa değişikliği ile Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi'ne geçerek, yürütmeyi tek elde (Cumhurbaşkanında) toplamış ve yasama ile yürütme arasındaki ayrılığı **sertleştirmiştir** (Başkanlık sistemine yakın bir model).
Amaç ve Önemi
Kuvvetler ayrılığının temel amacı, bireylerin temel hak ve özgürlüklerini güvence altına almaktır. Yönetim gücü bölünerek, iktidarın kötüye kullanılması engellenir ve devlet organlarının birbirini denetlemesi sağlanır.