Anayasa
Anayasa Hukuku
📖 Hukuk Terimi
| Terim: | Anayasa Hukuku |
| Dal: | Kamu Hukuku |
| Latince: | Ius constitutionale |
| Mevzuat: | 1982 Anayasası, 6216 sayılı Anayasa Mahkemesi Kanunu |
Anayasa hukuku, devletin temel yapısını, organlarını ve bu organlar arası ilişkileri düzenleyen ve kişilerin temel hak ve özgürlüklerini güvence altına alan hukuk kuralları bütünüdür. Kamu hukukunun bir dalı olan anayasa hukuku, bir ülkedeki siyasal iktidarın kuruluş ve işleyişini belirleyen temel normları içerir. Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kuralları olarak üst norm niteliğine sahiptir.
Anayasa Hukukunun Konusu
Anayasa hukukunun iki temel düzenleme alanı bulunmaktadır. Birincisi, devlet organlarının yapısı, görevleri ve işleyişi ile organlar arası ilişkilerin düzenlenmesidir; yasama, yürütme ve yargı organlarının yetki ve görevleri bu alanda ele alınır. İkincisi ise, kişilerin temel hak ve özgürlüklerinin belirlenmesi ve güvence altına alınmasıdır. 1982 Anayasası'nın 12. maddesi uyarınca, herkes kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez ve vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir.
Temel Kavramlar ve İlkeler
Anayasa hukukunun temel kavramları arasında kurucu iktidar, kurulmuş iktidar, egemenlik, demokratik hukuk devleti ve laiklik gibi ilkeler yer alır. Kurucu iktidar anayasayı yaparken, kurulmuş iktidar (yasama, yürütme, yargı) anayasayı uygular. 1982 Anayasası'nın 6. maddesi, egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğunu ve bu egemenliğin anayasanın koyduğu esaslara göre yetkili organlar eliyle kullanılacağını hükme bağlamıştır. Yasama yetkisi devredilemez niteliktedir ve Türk Milleti adına TBMM'ye aittir.
Anayasanın Üstünlüğü ve Sert Anayasa
Anayasa hükümlerinin üstünlüğü ve bağlayıcılığı ilkesi, anayasa hukukunun temel özelliğidir. 1982 Anayasası'nın 11. maddesi, anayasa hükümlerinin tüm organları ve kişileri bağlayan temel hukuk kuralları olduğunu belirtir. Anayasanın ilk dört maddesi (Cumhuriyet, Cumhuriyetin nitelikleri, Devletin bütünlüğü ve dili, değiştirilemez hükümler) değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif dahi edilemez. Anayasa değişiklikleri için TBMM'de özel çoğunluk aranması ve bazı durumlarda referandum yapılması, Türkiye'nin sert anayasa sistemine sahip olduğunu gösterir.
Anayasa Yargısı
Türkiye'de anayasaya uygunluk denetimi Anayasa Mahkemesi tarafından gerçekleştirilir. 6216 sayılı Anayasa Mahkemesi Kanunu, mahkemenin yapısı, görevleri ve yargılama usulünü düzenler. Anayasa Mahkemesi, kanunların ve TBMM İçtüzüğü'nün anayasaya uygunluğunu denetler ve bireysel başvuru yoluyla temel hak ihlallerini inceler. Bu yönüyle anayasa yargısı, anayasa hukukunun uygulanmasında en önemli güvence mekanizmasıdır.