Gelir Vergisi Kanunu
Bu madde, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu'nun temel hükümlerini ve yapısını açıklamaktadır.
Gelir Vergisi Kanunu (Kısaca GVK), Türkiye Cumhuriyeti'nde gerçek kişilerin elde ettikleri gelirlerin vergilendirilmesini düzenleyen 193 sayılı temel kanundur. Kanun, 31 Aralık 1960 tarihinde kabul edilmiş ve 1 Ocak 1961 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
GVK, dolaysız vergiler arasında yer alan ve kişilerin ekonomik güçlerinin önemli bir göstergesi olan gelirini vergilendirmeyi amaçlar. Kanun, üniter sistemi benimseyerek, bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği tüm kazanç ve iratların toplamı üzerinden artan oranlı bir tarife ile vergilendirilmesini esas alır.
Kapsam ve Amaç
GVK'nın temel amacı, bireylerin elde ettikleri safi geliri, adalet ve eşitlik ilkeleri çerçevesinde vergilendirerek kamu hizmetlerinin finansmanına katkı sağlamaktır.
Kanunun Kapsamı (GVK m. 1)
Kanun, Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde ve dışında (tam mükellefiyet esasına göre) gerçek kişiler tarafından elde edilen aşağıdaki gelir unsurlarının vergilendirilmesini kapsar:
- "Gelir, bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır."
Temel Hükümler ve Yapı
Gelir Vergisi Kanunu, gelir unsurlarının tanımlanması, mükellefiyet türleri, vergi matrahının tespiti, oranlar ve muafiyetler gibi konuları düzenleyen ana bölümlerden oluşur.
1. Gelirin Yedi Unsuru (GVK m. 2)
Kanun, vergilendirilecek gelirin kaynağını oluşturan ve Gelirin Yedi Kazanç ve İradı olarak bilinen şu unsurları tek tek tanımlar:
- Ticari kazançlar
- Zirai kazançlar
- Ücretler
- Serbest meslek kazancı
- Gayrimenkul sermaye iradı (Kira gelirleri)
- Menkul sermaye iradı (Faiz, kâr payı vb.)
- Diğer kazanç ve iratlar
2. Mükellefiyet Esasları (GVK m. 3 ve 4)
Mükellefiyet, kişinin Türkiye ile olan bağına göre Tam Mükellefiyet (Türkiye içi ve dışı tüm gelirler üzerinden vergilendirme) ve Dar Mükellefiyet (sadece Türkiye'de elde edilen gelirler üzerinden vergilendirme) olarak ayrılır.
3. Beyan ve Tarife (GVK m. 85 ve 103)
- Beyan Esası: Vergi, kural olarak mükellefin yıllık beyannamesi ile tarh edilir.
- Artan Oranlı Tarife: Vergi oranları, gelirin artan tutarına paralel olarak yükselen dilimler halinde uygulanır.
4. Vergi Güvenliği (Tevkifat - Stopaj)
Kanun, verginin güvenliğini sağlamak amacıyla, bazı gelir türlerinde (özellikle ücretler ve bazı sermaye iratları) verginin daha mükellefe ödenmeden önce kaynakta kesilmesini (Tevkifat / Stopaj) emreder.
5. Muafiyet ve İstisnalar
GVK, sosyal ve ekonomik amaçlarla bazı gelir gruplarını veya faaliyetleri vergilendirme dışı bırakır (Muafiyet) ya da vergi matrahından düşülmesine izin verir (İstisna). Örnek olarak; sporcuların ücret istisnası, küçük esnaf muafiyeti ve mesken kira gelirlerinde uygulanan istisna sayılabilir.
Kanunla İlişkili Diğer Mevzuat
- Vergi Usul Kanunu (VUK): Vergilendirme süreçlerini, mükellef hak ve ödevlerini, ceza ve yaptırımları düzenleyen genel kanundur.
- Kurumlar Vergisi Kanunu (KVK): Gelir Vergisi Kanunu'nun aksine, sermaye şirketleri gibi tüzel kişiliklerin gelirlerinin vergilendirilmesini düzenler.
Tarihçe
Gelir Vergisi, Türkiye Cumhuriyeti'nde ilk kez 1949 yılında kabul edilen 5421 sayılı kanunla modern anlamda uygulamaya konmuştur. 1960'ta yürürlüğe giren 193 sayılı mevcut kanun ise, bu sistemi daha kapsamlı ve modern bir yapıya kavuşturmuştur.