Anayasa
Bu madde, bir devletin temelini oluşturan Anayasa kavramının genel hukuki niteliğini ve işlevlerini açıklamaktadır.
Anayasa (veya Temel Yasa), bir devletin kuruluşu, temel yapısı, yönetim biçimi, devlet organlarının (yasama, yürütme ve yargı) görev ve yetkileri ile bireylerin temel hak ve özgürlüklerini düzenleyen en üst hukuk normudur. Anayasa, tüm diğer hukuki düzenlemelerin (Kanunlar, Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri, Yönetmelikler vb.) hukuki geçerliliğini dayandırdığı temel kaynaktır ve bu nedenle hukuk hiyerarşisinin en üstünde yer alır.
Türkiye Cumhuriyeti'nin hâlen yürürlükte olan Anayasası, 1982 yılında kabul edilen 1982 Anayasasıdır.
Hukuki Niteliği
Anayasaların taşıdığı temel hukuki nitelikler şunlardır:
- En Üst Norm (Lex Superior): Anayasa, diğer tüm kanunlar ve hukuki düzenlemeler için bir uygunluk ölçütüdür. Hiçbir norm Anayasa'ya aykırı olamaz.
- Çerçeve Belge: Devletin temel kurumlarını kurar, bunların işleyiş esaslarını ve birbirleriyle olan ilişkilerini belirler.
- Toplumsal Sözleşme: Modern anlamda Anayasalar, egemenliğin kaynağını oluşturan halkın, devletle yaptığı varsayımsal bir toplumsal sözleşme olarak kabul edilir.
- Yazılılık: Anayasalar, genellikle yazılı ve sistematik bir metin halindedir (İngiltere gibi bazı ülkelerde yazısız/geleneksel Anayasa geleneği mevcuttur).
Kazuistik ve Çerçeve Anayasa
- Kazuistik Anayasalar: Hükümleri detaylı ve geniş kapsamlıdır (Örrneğin, 1982 Türk Anayasası).
- Çerçeve Anayasalar: Yalnızca temel ilkeleri ve kurumların ana yapısını düzenler, detayları Kanun'a bırakır.
Sert ve Yumuşak Anayasa
- Sert (Katı) Anayasa: Değiştirilmesi, Kanunların değiştirilmesinden daha zor ve özel nitelikli usullere (nitelikli çoğunluk, referandum vb.) tabi olan Anayasa'dır (1982 Anayasası sert anayasadır).
- Yumuşak Anayasa: Kanunlarla aynı usulle değiştirilebilen Anayasa'dır.
Anayasanın Temel İşlevleri
Anayasa, bir devlette dört temel işlevi yerine getirir:
1. Kurucu İşlev: Devletin varlık ve meşruiyet zeminini oluşturur, yönetim biçimini (Örnek: Cumhuriyet) belirler. 2. Örgütleyici İşlev: Devlet organlarını (yasama, yürütme, yargı) kurar, görev ve yetkilerini tanımlar ve güçler ayrılığı ilkesini tesis eder. 3. Temel Hak ve Özgürlükleri Güvence Altına Alma İşlevi: Bireylerin devlete karşı sahip olduğu temel hakları (yaşam hakkı, düşünce özgürlüğü, mülkiyet hakkı vb.) düzenler ve koruma altına alır. 4. Hukukî Üstünlük İşlevi: Kanunların ve diğer tüm alt düzenlemelerin Anayasa'ya uygunluğunu (Anayasallık denetimi) sağlayan normatif zemini oluşturur.
Türk Anayasa Tarihi
Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemleri, modern anlamda Anayasacılık hareketlerinin geliştiği bir süreçtir:
- Kanun-ı Esasî (1876) - İlk Osmanlı Anayasası.
- 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu - Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk Anayasası.
- 1924 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası
- 1961 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası
- 1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (Hâlen yürürlükte)
Ayrıca Bakınız