Yasal Süreler
Yasal süreler, kanun tarafından belirtilen ve hukuki sonuç doğuran belirli zaman dilimleridir. Usul hukukunun temel unsurlarından biri olan yasal süreler, yargılama faaliyetinin düzenli, hızlı ve adil bir şekilde yürütülmesini sağlaması amacıyla kanunlar tarafından belirlenmiştir. Yasal süreler içinde yerine getirilmemesi halinde taraflar için hak kaybı veya erteleme gibi ciddi sonuçlar doğurabilir.
Tanım ve Kapsamı
Yasal süreler, kanun koyucu tarafından tayin ve tespit olunan sürelerdir. Örneğin davada cevap verme süresi (HMK. md. 127), temyiz süresi (HMK. md. 301) ve taraflar için belirlenen diğer sürelere örnek verilebilir. Yasal süreler, taraflar için belirlenen süreler ile mahkeme için belirlenen süreler olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.
Yasal Sürelerin Çeşitleri
Taraflar İçin Yasal Süreler
Taraflar için belirlenen yasal süreler kural olarak kesindir ve hak düşürücüdür. Taraflar belirtilen süreler içinde gerekli işlemi yapmazlarsa o hak düşer. Mahkeme tarafından kanunda açıkça belirtilmediyse, hakim kanunda belirtilen süreleri artıramaz veya eksiltemez. Taraflar için yasal süreler, kanunla belirlenen süreler ile hakim tarafından tespit edilen süreler olmak üzere ikiye ayrılır:
- Kanunla Belirlenen Süreler: HMK'nın 90. maddesine göre, hakim kanundaki süreleri artıramaz veya eksiltemez.
- Hakim Tarafından Tespit Edilen Süreler: HMK'nın 90/2 maddesine göre, hakim kendisinin tespit ettiği süreleri haklı sebeplerle artırabilir veya eksiltebilir.
Mahkeme İçin Yasal Süreler
Mahkeme için belirlenen yasal süreler, belli usulü işlemlerin ifası için öngörülen müddetlerdir. Örneğin; mahkemece hüküm sonucunun tefhiminden itibaren 1 ay içinde gerekçeli karar yazılmalıdır (HMK. md. 294/4). Ancak, bu işlem öngörülen süre geçtikten sonra da yerine getirilse geçerlidir. Bu süreler, taraflar için belirlenen süreler gibi hak düşürücü nitelikte değildir ve işlem süresinden sonra yapılırsa bile geçerlidir.
Sürelerin Hesaplanması
HMK'nın 91-92 maddeleri sürelerin hesaplanmasını düzenlemektedir:
- Süreler taraflara tebliğ tarihinden başlar. Kanunda açıkça öngörülen hallerde ise, tefhim (yüze karşı sözle bildirim) tarihi esastır.
- Süreler gün olarak belirlenmiş ise tebliğ veya tefhim edildiği gün hesaba katılmaz ve süre son günün tatil saatinde biter.
- Süre hafta, ay veya yıl olarak belirlenmiş ise başladığı güne son hafta, ay veya yıl içindeki karşılık gelen günün tatil saatinde biter.
- Sürenin bittiği ayda karşılık gelen gün yoksa, süre ayın son gününde biter.
Zamanaşımı ve Hak Düşürücü Süreler
Yasal sürelerle ilintili iki önemli kavram zamanaşımı ve hak düşürücü süredir. Bu iki kavram arasında önemli farklar bulunmaktadır:
Zamanaşımı
Zamanaşımı, alacak haklarının muacceliyet tarihinden itibaren belirli bir sürenin geçmesi ve alacaklının alacağını elde etmek amacıyla bu sürede herhangi bir davranışta bulunmaması karşısında borçlunun ödemeden kaçınması halinde alacaklının alacağını dava yoluyla elde edebilme hakkını kaybetmesidir. Zamanaşımı bir "defi hakkı" niteliğindedir ve borçlu tarafından ileri sürülmesi gerekir.
Hak Düşürücü Süreler
Hak düşürücü süreler, belli hakların kanunen belirlenen süre içerisinde kullanılmaması halinde hakkın sona ermesi sonucunu doğuran sürelerdir. Hak düşürücü süreler "itiraz" niteliğinde olup, mahkeme tarafından re'sen (kendiliğinden) dikkate alınır. Tarafların bunu öne sürmelerine gerek yoktur.
Zamanaşımı ve hak düşürücü süreler arasındaki temel farklar:
- Zamanaşımı bir defi hakkı iken, hak düşürücü süreler itiraz niteliğindedir.
- Hak düşürücü süre mahkemece re'sen dikkate alınırken, zamanaşımı borçlu tarafından ileri sürülmesi gerekir.
- Zamanaşımı süresi durabilir veya kesilebilirken, hak düşürücü süreler durmazlar.
Türk Hukuku'nda Önemli Yasal Süreler
Medeni Usul Hukuku'nda Süreler
- Cevap Dilekçesi Verme Süresi: 15 gün (HMK. md. 127)
- Istinaf Süresi: 30 gün (HMK. md. 339)
- Temyiz Süresi: 30 gün (HMK. md. 301)
- Tutanak İtirazı Süresi: 10 gün (HMK. md. 172)
İdari Usul Hukuku'nda Süreler
- Dava Açma Süresi: Haksız ve hukuka aykırı işlemin öğrenilmesinden başlanarak 1 yıl, herhalde eylem ve işlem gününden başlayarak 5 yıl içinde (İYK. md. 13)
- Istinaf Süresi: 30 gün (İYK. md. 46)
- Temyiz Süresi: 30 gün (İYK. md. 49)
Ceza Usul Hukuku'nda Süreler
- Yakalama Sonrası İşleme Başlama Süresi: 24 saat (CMK. md. 89)
- Tutuklanma Talebine Cevap Süresi: 7 gün (CMK. md. 94)
- Temyiz Süresi: 10 gün (CMK. md. 298)
Sürelerin Hukuki Sonuçları
Yasal sürelere uyulmaması ciddi hukuki sonuçlar doğurur:
- Taraflar İçin Süreler: Taraflar tarafından belirtilen süre içinde işlem yapılmaması halinde hak düşer veya işlem yapılamaz hale gelir.
- Mahkeme İçin Süreler: Mahkeme tarafından belirlenen süreler geçirilse bile işlem yapılabilir, ancak kusur varsa hâkimin sorumluluğu söz konusu olabilir.
- Re'sen Gözetim: Mahkeme, tarafların bu konuda bildirim yapmasa da, hak düşürücü süreler konusunda kendiliğinden karar verir.
Kaynaklar
- Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) - 6100 sayılı Kanun
- İdari Yargılama Kanunu (İYK) - 2577 sayılı Kanun
- Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) - 5271 sayılı Kanun
- Atalık, Murat. "Medeni Usul Hukuku Dersleri"
- Yılmaz, Ejder. "Hukuk Muhakemeleri Kanununda Süreler"