Usul Hukuku

Usul Hukuku
Yargılamanın kurallarını belirleyen hukuk dalı
Tür	Kamu Hukuku
Kapsam	Yargılama Yöntemleri ve Kuralları
Yüksek Mahkeme	Yargıtay ve Danıştay
İstinaf Mercii
Yasal Dayanak	Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK)

Usul Hukuku (veya Şekli Hukuk), mahkemelerin yargılama yaparken izleyecekleri yöntemleri, davaların nasıl açılacağını, delillerin nasıl toplanacağını ve hükmün nasıl verileceğini düzenleyen hukuk dalıdır.

Hukuk sisteminde "Maddi Hukuk" (Örn: Medeni Hukuk, Ceza Hukuku) hakları ve suçları tanımlarken; Usul Hukuku bu hakların nasıl korunacağını ve suçluların nasıl yargılanacağını belirler. Ünlü bir deyişle; "Usul, esastan önce gelir." (Usul esasa mukaddemdir).

Temel İlkeler

Tüm yargılama usullerinde geçerli olan anayasal ve evrensel ilkeler şunlardır:

• Adil Yargılanma Hakkı: Herkesin davasının makul sürede, bağımsız ve tarafsız bir mahkemece görülmesi hakkıdır.
• Hukuki Dinlenilme Hakkı: Tarafların iddialarını sunma, delil gösterme ve karşı tarafın iddialarından haberdar olma (savunma) hakkıdır.
• Usul Ekonomisi: Yargılamanın mümkün olan en az masrafla ve en kısa sürede sonuçlandırılması ilkesidir.
• Aleniyet İlkesi: Duruşmaların kural olarak halka açık yapılmasıdır (Gizlilik kararları istisnadır).

Alt Dalları

Türkiye'de yargı kollarının ayrılığı prensibi gereği, her yargı kolunun kendi usul kanunu vardır:

1. Medeni Usul Hukuku

Özel hukuk uyuşmazlıklarının (Boşanma, Alacak, Tapu vb.) çözümünde uygulanır.

• Temel Kanun: 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK).
• Mahkemeler: Asliye Hukuk Mahkemesi, Sulh Hukuk Mahkemesi, Aile Mahkemesi vb.
• Özellik: "Tasarruf İlkesi" geçerlidir. Yani taraflar davayı açmakta, bitirmekte veya sulh olmakta özgürdür.

2. Ceza Muhakemesi Hukuku

Suç işleyenlerin yargılanması ve cezalandırılması sürecini düzenler.

• Temel Kanun: 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK).
• Mahkemeler: Ağır Ceza Mahkemesi, Asliye Ceza Mahkemesi.
• Özellik: "Re'sen Araştırma İlkesi" geçerlidir. Hakim gerçeği bulmak için her şeyi kendiliğinden araştırır.

3. İdari Yargılama Hukuku

İdarenin işlem ve eylemlerine karşı açılan davaların usulünü düzenler.

• Temel Kanun: 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK).
• Mahkemeler: İdare Mahkemesi, Vergi Mahkemesi, Danıştay.
• Özellik: "Yazılılık İlkesi" hakimdir. Duruşma istisnadır, inceleme dosya üzerinden yapılır.

[Image of administrative law infographic]

Maddi Hukuk ile Farkı

Kriter	Maddi Hukuk	Usul Hukuku (Şekli Hukuk)
Konusu	Hakkın kendisi (Nedir?)	Hakkın alınma yöntemi (Nasıl?)
Soru	"Kimin hakkı var?"	"Bu hak hangi mahkemede, nasıl ispatlanır?"
Örnek	"Hırsızlık suçtur" (TCK)	"Hırsızlık sanığı nasıl tutuklanır?" (CMK)
Zaman	Geriye yürüyebilir (Lehe kanun)	Derhal uygulanır (Eski davayı da kapsar)

Ayrıca Bakınız

• Türk Yargı Sistemi
• İspat Hukuku
• Yargı Yolu
• Dilekçe

Kaynakça

• Pekcanıtez, Hakan. Medeni Usul Hukuku.
• Kuru, Baki; Arslan, Ramazan; Yılmaz, Ejder. Medeni Usul Hukuku Ders Kitabı.