İdari Yargı

İdari Yargı
İdarenin hukuka bağlılığının güvencesi
Tür	Yargı Kolu (İhtisas)
Kapsam	İdare Hukuku ve Vergi Hukuku
Yüksek Mahkeme	Danıştay
İstinaf Mercii	Bölge İdare Mahkemesi
Yasal Dayanak	Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (Md. 125)

İdari Yargı, Türkiye'de idari makamların (Devlet, belediyeler, bakanlıklar vb.) gerçekleştirdiği işlem ve eylemlerin hukuka uygunluğunu denetleyen yargı düzenidir.

Adli Yargı bireyler arasındaki (örneğin Ahmet ile Mehmet arasındaki) uyuşmazlıkları çözerken; İdari Yargı, birey ile devlet arasındaki (örneğin Ahmet ile Valilik arasındaki) uyuşmazlıkları çözer. Anayasa'nın 125. maddesindeki "İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır" ilkesi bu yargı kolunun temelini oluşturur.

Yapısı ve İşleyişi

İdari yargı sistemi de tıpkı adli yargı gibi dereceli bir yapıya sahiptir:

1. İlk Derece Mahkemeleri

Davaların açıldığı ilk mercilerdir. İki uzmanlık mahkemesinden oluşur:

• İdare Mahkemesi: Genel görevli mahkemedir. İptal ve tam yargı davalarına bakar.
• Vergi Mahkemesi: Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerden doğan uyuşmazlıklara bakar.

2. İkinci Derece (İstinaf)

• Bölge İdare Mahkemesi: İlk derece mahkemelerinin kararlarına karşı yapılan istinaf başvurularını inceler. Hem vaka hem hukuk denetimi yapar.

3. Üçüncü Derece (Temyiz)

• Danıştay: İdari yargının en üst merciidir. Bölge İdare Mahkemesi kararlarının hukuka uygunluğunu son kez denetler. Ayrıca Bakanlık ve Cumhurbaşkanlığı işlemlerine karşı doğrudan ilk derece mahkemesi olarak da bakar.

Dava Türleri

İdari yargıda temelde iki tür dava açılabilir:

1. İptal Davası: İdarenin hukuka aykırı bir işleminin (Örn: Memurun haksız yere tayin edilmesi, ruhsatın iptal edilmesi) mahkeme kararıyla geçmişe etkili olarak ortadan kaldırılmasıdır.
2. Tam Yargı Davası: İdarenin bir eylem veya işlemi nedeniyle zarara uğrayan kişinin maddi veya manevi tazminat talep ettiği davadır (Örn: Yoldaki çukur nedeniyle kaza yapan aracın hasarının Belediyeden istenmesi).

Yargılama Usulü

İdari yargı, Adli yargıdan (Hukuk ve Ceza) tamamen farklı usullere sahiptir (İYUK):

• Yazılılık İlkesi: Yargılama dosya üzerinden yapılır. Duruşma yapılması istisnadır ve talep üzerine yapılır.
• Resen Araştırma: Hâkim, tarafların sunduğu delillerle bağlı değildir; gerçeği bulmak için kendiliğinden her türlü belgeyi idareden isteyebilir.
• Yürütmenin Durdurulması (YD): Dava sonuçlanana kadar işlemin uygulanmasının geçici olarak durdurulması kararıdır. Telafisi güç zararların doğmasını engeller.

[Image of file folders stacking]

Adli Yargı ile Farkları

Kriter	İdari Yargı	Adli Yargı
Taraflar	Birey vs. Devlet	Birey vs. Birey
Üstünlük	Devletin kamu gücü üstünlüğü vardır	Taraflar eşittir
Usul	Yazılı Yargılama (İYUK)	Sözlü/Yazılı (HMK/CMK)
Tanık	Kural olarak tanık dinlenmez	Tanık önemli bir delildir

Askeri İdari Yargı

2017 Anayasa değişikliği ile Askeri Yüksek İdare Mahkemesi (AYİM) kaldırılmıştır. Asker kişilerle ilgili idari davalar da artık sivil İdari Yargı mercilerinde görülmektedir.

Ayrıca Bakınız

• İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK)
• Danıştay
• İdare Hukuku

Kaynakça

• 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu.
• Gözler, Kemal. İdare Hukuku.