Satış sözleşmesi
Satış sözleşmesi, Türk Borçlar Kanunu'nun (TBK) 207. ve devamı maddelerinde düzenlenen, bir mal veya hakkın mülkiyetini devretme borcu doğuran tam iki tarafa borç yükleyen rızai sözleşme türüdür. Bu sözleşme ile satıcı, satılanın zilyetlik ve mülkiyetini alıcıya devretme, alıcı ise buna karşılık bir bedel (satış parası) ödeme borcu altına girer.
Satış sözleşmesi, borç doğurucu bir işlem olup, mülkiyeti doğrudan devretmez. Mülkiyetin devri için, satılanın türüne göre ayrıca bir tasarruf işlemi (taşınırlarda zilyetliğin devri, taşınmazlarda tapu siciline tescil) yapılması gerekir.
Hukuki Niteliği
Satış sözleşmesi, hukuki niteliği itibarıyla şu özelliklere sahiptir:
- Rızai Sözleşme: Kanunda aksi belirtilmedikçe, tarafların iradelerinin karşılıklı ve birbirine uygun olarak açıklanmasıyla kurulur. Kural olarak herhangi bir şekil şartına bağlı değildir (TBK m. 207/3).
- Borç Doğurucu İşlem: Taraflara karşılıklı olarak (satıcıya mülkiyeti devir, alıcıya bedeli ödeme) borç yükler.
- Tam İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşme: Hem satıcı hem de alıcı, birbirine karşı edim borcu altındadır.
- Sürekli Borç İlişkisi Doğurmayan Sözleşme: Kural olarak tek bir edimin ifasıyla sona eren (ani edimli) bir sözleşmedir.
Satış Sözleşmesinin Türleri
TBK, satılan malın niteliğine göre satış sözleşmesini temel olarak ikiye ayırır:
1. Taşınır Satışı (Menkul Satışı)
Konusu, taşınır mallar olan (eşya, doğal ürünler, değerli evrak, vb.) satışlardır.
- Mülkiyetin Devri: Taşınır satışında mülkiyet, satılanın zilyetlik ve mülkiyetinin devri anında (teslim anında) alıcıya geçer (TBK m. 219; Türk Medeni Kanunu m. 763).
- Şekil: Kural olarak herhangi bir şekle tabi değildir.
2. Taşınmaz Satışı (Gayrimenkul Satışı)
Konusu, taşınmaz mallar olan (arsa, arazi, bina, bağımsız bölümler, vb.) satışlardır.
- Şekil: Taşınmaz satışının geçerli olabilmesi için resmî şekilde yapılması zorunludur. Bu, genellikle Tapu Sicil Müdürlüğü'nde resmî senet düzenlenmesi anlamına gelir (TBK m. 237; TMK m. 706).
- Mülkiyetin Devri: Tapu siciline tescil ile gerçekleşir (TMK m. 705).
Özel Satış Türleri
Kanunda özel olarak düzenlenen ve farklı hükümlere tabi olan bazı satış türleri de mevcuttur:
- Örnek Üzerine Satış
- Beğenme Koşuluyla Satış
- Taksitle Satış
- Ön Ödemeli Taksitle Satış
- Mülkiyeti Saklı Tutma Koşuluyla Satış (TBK m. 215)
- Açık Artırma Yoluyla Satış
Satıcının Borçları
Satış sözleşmesinde satıcının temel olarak iki ana borcu bulunur:
1. Teslim Borcu: Satılanın zilyetliğini ve mülkiyetini alıcıya devretme borcudur (TBK m. 207/1). 2. Ayıptan Sorumluluk Borcu (Zapttan ve Ayıptan Sorumluluk):
* Zapttan (Elden Çıkarılmadan) Sorumluluk: Satılanın üçüncü bir kişinin hak iddia etmesi sonucu alıcıdan geri alınması (elinden çıkması) durumunda satıcının sorumluluğudur. Satıcı, satılanın alıcıya devri anında üçüncü bir kişinin sözleşmeye aykırı bir hakkının bulunmamasından sorumludur (TBK m. 241-248). * Ayıptan Sorumluluk: Satılanın, sözleşmede kararlaştırılan niteliklere veya normal kullanılış amacına uygun olmamasıdır. Satıcı, satılanın hem fiziki hem de hukuki ayıplarından sorumludur (TBK m. 219-231).
Alıcının Borçları
Alıcının satış sözleşmesindeki temel borçları şunlardır:
1. Semeni (Satış Bedelini) Ödeme Borcu: Sözleşmede kararlaştırılan bedeli satıcıya ödeme borcudur (TBK m. 207/1). 2. Satılanı Teslim Alma Borcu: Satıcının usulüne uygun olarak teklif ettiği satılanı teslim alma borcudur.
Tüketici Satışları
6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK) kapsamında yapılan ve alıcının tüketici olduğu satış sözleşmeleri, özel hükümlere tabidir. Bu tür sözleşmelerde, özellikle ayıptan sorumluluk ve cayma hakkı gibi konularda tüketicinin lehine olan hükümler Borçlar Kanunu hükümlerine göre öncelikle uygulanır.