Mücbir sebep
| Mücbir Sebep | |||
|---|---|---|---|
 |- |
Kökeni | Fransızca (Force Majeure) | |
| Hukuk Dalı | Borçlar Hukuku, İdare Hukuku | ||
| Temel Unsur | Kaçınılmazlık ve Öngörülemezlik | ||
| Temel Sonuç | Sorumluluğun Ortadan Kalkması | ||
| İlgili Madde | Türk Borçlar Kanunu m. 136 | ||
Mücbir sebep (Fransızca: Force Majeure), hukukta, görevin, taahhüdün veya sorumluluğun yerine getirilmesine engel teşkil eden; önceden öngörülemeyen, karşı konulamayan ve dışarıdan gelen olağanüstü olaydır.
Mücbir sebep, borçlunun iradesi dışında gerçekleşen ve borcun ifasını imkansız kılan bir olay olduğu için, illiyet bağını keser ve borçlunun tazminat sorumluluğunu ortadan kaldırır.
Unsurları
Bir olayın hukuken mücbir sebep sayılabilmesi için Yargıtay içtihatları ve doktrine göre şu üç unsurun bir arada bulunması gerekir:
1. Haricilik (Dışsallık)
Olay, borçlunun işletmesi veya şahsı dışında gerçekleşmelidir. İşletmenin iç bünyesinden kaynaklanan (örneğin teknik arıza, personel hatası) durumlar mücbir sebep sayılmaz.
2. Öngörülemezlik
Sözleşme yapıldığı sırada veya borç doğduğunda, bu olayın gerçekleşeceğinin taraflarca tahmin edilememesi gerekir. Hayatın olağan akışına göre beklenmeyen bir durum olmalıdır.
3. Kaçınılmazlık
Borçlu, her türlü tedbiri almasına ve gerekli özeni göstermesine rağmen olayın gerçekleşmesini veya sonuçlarını engelleyememiş olmalıdır.
Mücbir Sebep Örnekleri
Hukuk sisteminde sınırlı sayıda olmamakla birlikte, genellikle şu durumlar mücbir sebep olarak kabul edilir:
- Doğal Afetler: Deprem, sel, tsunami, kasırga, yanardağ patlaması.
- Beşeri Olaylar: Savaş, genel seferberlik, nükleer patlama.
- Hukuki İmkansızlıklar: İthalat yasağı konulması, kamulaştırma kararları.
- Salgın Hastalıklar: Pandemi süreçleri (Örn: COVID-19) somut olayın özelliğine göre mücbir sebep sayılabilir.
Hukuki Sonuçları
Mücbir sebebin varlığı halinde ortaya çıkan temel sonuçlar şunlardır:
- Borcun Sona Ermesi: İfa imkansızlığı sürekli ise borç sona erer (TBK m. 136).
- Sorumluluktan Kurtulma: Borçlu, borcunu yerine getiremediği için tazminat ödemek zorunda kalmaz.
- Sürenin Uzaması: Geçici imkansızlık hallerinde, ifa süresi mücbir sebep süresince ertelenmiş sayılabilir.
- Sözleşmenin Feshi: Belirli durumlarda taraflara sözleşmeyi haklı nedenle fesih imkanı verir.
Beklenmeyen Hal ile Farkı
Mücbir sebep ile "beklenmeyen hal" (kazai durum) sıklıkla karıştırılır. Mücbir sebep, mutlak ve herkes için kaçınılmazdır (Örn: Büyük bir deprem). Beklenmeyen hal ise daha çok göreceli ve o işletmeye özgü olabilir. Mücbir sebep en ağır "kusursuz sorumluluk" hallerini dahi ortadan kaldırırken, beklenmeyen hal bazı kusursuz sorumluluk hallerinde (Örn: Tehlike sorumluluğu) işleteni kurtarmayabilir.