Haksız fiil

Haksız Fiil
Latince	Actus ilicitus / Delictum
Anlamı	Hukuka aykırı ve zarar verici eylem
Hukuk Dalı	Borçlar hukuku

Haksız fiil (Latince: Actus ilicitus), bir kimsenin hukuka aykırı bir eylemle başkasına zarar vermesidir. Borçlar hukukunda, sözleşme dışı sorumluluğun en önemli kaynağıdır. Hukuk düzeni, haksız fiil işleyen kişinin (failin), mağdurun uğradığı zararı gidermesini (tazmin etmesini) emreder.

Türk Borçlar Kanunu'nun 49. maddesi haksız fiili şöyle tanımlar:

"Kusurlu ve hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür."

Haksız Fiilin Unsurları

[Image of Gavel on court desk] Bir eylemin haksız fiil sayılabilmesi ve tazminat borcu doğurabilmesi için aşağıdaki dört unsurun bir arada bulunması gerekir (Kurucu Unsurlar):

1. Fiil (Eylem)

Ortada insan iradesine dayanan bir davranış olmalıdır. Bu davranış:

• Olumlu hareket (İcra): Bir şeyi yapmak (Örn: Birine yumruk atmak, camı kırmak).
• Olumsuz hareket (İhmal): Yapılması gerekeni yapmamak (Örn: Çukur açan işçinin uyarı levhası koymaması).

2. Zarar

Fiil sonucunda mağdurun malvarlığında veya şahıs varlığında bir eksilme olmalıdır.

• Maddi zarar: Malvarlığındaki eksilmedir (Arabanın ezilmesi, tedavi masrafları).
• Manevi zarar: Kişinin duyduğu acı, elem ve ızdıraptır (Kişilik haklarına saldırı).

3. Hukuka Aykırılık

Fiilin, hukuk düzeninin koruduğu bir hakkı veya menfaati ihlal etmesi gerekir.

• Bir kişinin vücut bütünlüğüne, mülkiyet hakkına veya şerefine zarar vermek hukuka aykırıdır.
• Ancak, hukuka uygunluk nedenleri (Örn: Meşru müdafaa, rıza) varsa, eylem hukuka aykırı sayılmaz ve tazminat gerekmez.

4. İlliyet Bağı (Nedensellik)

Fiil ile doğan zarar arasında sebep-sonuç ilişkisi bulunmalıdır. Yani zarar, o fiil yüzünden meydana gelmiş olmalıdır.

5. Kusur

Failin eylemi bilerek ve isteyerek yapması (Kast) veya gerekli özeni göstermemesi (İhmal) gerekir.

• Not: Kusursuz sorumluluk hallerinde bu unsur aranmaz.

Haksız Fiilin Sonuçları: Tazminat

Haksız fiilin doğal sonucu tazminattır. Hakim, zararın kapsamını ve failin kusur oranını dikkate alarak tazminat miktarını belirler.

• Aynen Tazmin: Zararın aynen giderilmesidir (Örn: Kırılan camın yenisinin takılması).
• Nakden Tazmin: Zararın para ile ödenmesidir (En yaygın yöntem).

Zamanaşımı

Haksız fiilden doğan tazminat davalarında zamanaşımı süreleri (TBK Madde 72):

• Kısa Süre: Mağdurun zararı ve faili öğrendiği tarihten itibaren 2 yıl.
• Uzun Süre: Her halükarda fiilin işlendiği tarihten itibaren 10 yıl.
• Eğer fiil aynı zamanda bir suç oluşturuyorsa, ceza zamanaşımı süreleri (daha uzunsa) uygulanır.

Haksız Fiil ile Sözleşmeye Aykırılık Farkı

Kriter	Haksız Fiil	Sözleşmeye Aykırılık
Kaynak	Kanun (Hukuk düzeni)	Tarafların iradesi (Sözleşme)
İlişki	Taraflar arasında önceden bir ilişki yoktur	Taraflar arasında önceden bir sözleşme vardır
Kusur İspatı	Mağdur, failin kusurunu ispatlar	Borçlu, kusursuzluğunu ispatlamak zorundadır
Zamanaşımı	2 ve 10 yıl	Kural olarak 10 yıl

Ayrıca bakınız

• Kusursuz sorumluluk
• Sebepsiz zenginleşme
• Maddi tazminat
• Manevi tazminat
• İlliyet bağı