Hammurabi Kanunları
| Hammurabi Kanunları | |
|---|---|
 Hammurabi steli (Louvre Müzesi) | |
| Oluşturulma | MÖ 1754 civarı |
| Köken | Babil İmparatorluğu (Mezopotamya) |
| Dil | Akadca (Çivi Yazısı) |
| Yazan | Kral Hammurabi |
| Madde Sayısı | 282 Madde |
| Temel İlke | Kısas (Lex Talionis) |
Hammurabi Kanunları, MÖ 1760 yılı civarında Babil Kralı Hammurabi tarafından hazırlanan, dünya tarihinin en eski ve en iyi korunmuş yazılı hukuk metinlerinden biridir.
Metin, 2.25 metre yüksekliğindeki siyah bir bazalt taşına (stel) Akadca ve çivi yazısıyla kazınmıştır. Stel'in en üst kısmında Kral Hammurabi, Adalet Tanrısı Şamaş'tan kanunları alırken tasvir edilmiştir. Orijinali günümüzde Paris Louvre Müzesi'nde sergilenmektedir.
Tarihsel Önemi
Hammurabi Kanunları, tarihteki ilk yasa değildir (Sümerlerin Ur-Nammu kanunları daha eskidir), ancak kapsamı, sistematiği ve "devletin gücünü hukukla pekiştirmesi" açısından bir dönüm noktasıdır.
Hammurabi, bu kanunları "ülkede adaleti hakim kılmak, kötülüğü yok etmek ve güçlünün güçsüzü ezmesini engellemek" amacıyla hazırladığını belirtmiştir. Bu yönüyle modern Hukuk Devleti anlayışının ilkel bir atası sayılabilir.
Temel İlkeler ve Hukuk Mantığı
Kanunlar, dönemin toplumsal yapısını ve sert adalet anlayışını yansıtır.
1. Kısas İlkesi (Lex Talionis)
Kanunların en belirgin özelliği "göze göz, dişe diş" (talion) ilkesidir. Suçlu, başkasına verdiği zararın aynısıyla cezalandırılır.
- "Bir adam başka bir adamın gözünü çıkarırsa, onun da gözü çıkarılır." (Madde 196)
- "Bir adam başka bir adamın dişini kırarsa, onun da dişi kırılır." (Madde 200)
2. Sınıfsal Ayrım
Cezalar, failin ve mağdurun sosyal statüsüne göre değişir. Toplum üç sınıfa ayrılmıştır:
- Awilum: Hür insanlar (Soylular).
- Mushkenum: Hürler ama alt sınıf (Halk).
- Wardum: Köleler.
Bir soylunun gözünü çıkarmak ile bir kölenin gözünü çıkarmanın cezası aynı değildir (Köle için sadece tazminat ödenir).
3. Masumiyet Karinesi ve Nehir Çilesi
Modern hukuktaki Masumiyet Karinesi'nin aksine, bazı durumlarda ispat yükü sanıktadır. Büyücülük gibi ispatı zor suçlarda "İlahi Yargılama" (Ordeal) yöntemi kullanılır. Sanık nehre atılır; kurtulursa masum, boğulursa suçlu sayılır.
Örnek Maddeler
Toplam 282 maddeden oluşan kanun, ticaret hukukundan aile hukukuna kadar geniş bir yelpazeyi kapsar:
- Mimari Sorumluluk: "Bir inşaatçı bir ev yapar ve ev sağlam olmazsa, çöküp ev sahibinin ölümüne yol açarsa, o inşaatçı öldürülür." (Madde 229)
- Tıbbi Hata: "Bir doktor metal bıçağıyla bir adamı ameliyat ederken ölümüne sebep olursa veya gözünü kör ederse, doktorun elleri kesilir." (Madde 218)
- Hırsızlık: Tapınaktan veya saraydan mal çalan öldürülür.
Modern Hukuka Etkisi
Hammurabi Kanunları, Roma Hukuku ve Yahudi Hukuku (Tevrat hükümleri) üzerinde etkili olmuş, kanunların yazılı hale getirilerek halka ilan edilmesi (aleniyet ilkesi) geleneğini başlatmıştır.