İdari Yargılama Usulü
| İdari Yargılama Usulü | |
|---|---|
| |
| Ana Dal | Usul Hukuku / Kamu Hukuku |
| Temel Kanun | 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK) |
| Yargı Yeri | Danıştay, Bölge İdare Mahkemeleri |
| Temel Dava Türü | İptal Davası |
İdari Yargılama Usulü (kısaca İYUK), idare aleyhine açılan davaların hangi mahkemelerde, hangi sürelerde ve hangi esaslara göre görüleceğini düzenler. Türk hukukunda bu alanın temel kanunu 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunudur.
Bu usul; idarenin eylem ve işlemlerine karşı bireyin hak arama yolunu somutlaştırır ve idarenin hukuka uygunluğunu sağlamayı amaçlar.
Temel İlkeler
İdari Yargılama Usulü, Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) usulünden farklı, kendine has ilkelere dayanır:
- Yazılılık İlkesi: Kural olarak duruşmasız ve dosya üzerinden yazılı inceleme yapılır.
- Resen Araştırma İlkesi: Hakim, tarafların sunduğu delillerle yetinmez, gerçeği ortaya çıkarmak için kendiliğinden de araştırma yapabilir (HMK'daki taraflarca getirilme ilkesinden ayrılır).
- Tarafların Eşitsizliği: İdari Yargıda da Kamu Hukuku'nun gereği olarak, idarenin Kamu Yararı ilkesi gereği bazı özel ayrıcalıkları vardır (Örn: savunma süresi).
İdari Yargı Teşkilatı
İdari yargı sistemi, genel olarak şu mahkemelerden oluşur:
- İdare Mahkemeleri: İlk derece genel idari davalara bakar.
- Vergi Mahkemeleri: Vergi ve benzeri mali yükümlülüklere dair uyuşmazlıklara bakar.
- Bölge İdare Mahkemeleri (BİM): İstinaf (bölgesel temyiz) mercii.
- Danıştay: Yüksek mahkeme ve son karar verme organıdır (Temyiz mercii).
Dava Türleri
İYUK, idari yargıda açılabilecek iki temel dava türünü tanımlar:
1. İptal Davası
İdarenin hukuka aykırı olan İdari İşlemlerinin (Örn: Atama kararı, ruhsat iptali) iptali (ortadan kaldırılması) talebiyle açılır.
- Özelliği: Dava süresi çoğu zaman 60 gündür ve hukuka aykırılık yönünden denetim yapılır.
- Sonucu: İptal kararı, işlemi yapıldığı andan itibaren ortadan kaldırır.
2. Tam Yargı Davası
İdarenin eylem veya işlemleri nedeniyle hakları zarara uğrayan kişilerin, bu zararlarının giderilmesi (tazmini) amacıyla açtıkları davadır.
- Özelliği: Amaç, uğranılan maddi ve manevi zararın karşılanmasıdır.
- Sıklıkla: İptal davası ile birlikte veya iptal davası kazanıldıktan sonra açılır.
İdari Yargıya Özgü Usul Kuralları
- Yürütmenin Durdurulması (YD): İdari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkansız zararlar doğması ve işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartıyla, mahkeme yargılama sonuçlanana kadar işlemin yürütülmesini durdurabilir. Bu, idari yargının en önemli koruma yollarından biridir.
- Süreler: İdari yargıda süreler (60 gün) hak düşürücüdür. Süre geçirilirse dava açma hakkı kaybedilir.
- Danıştay'ın Temyiz Yetkisi: Danıştay, temyizde sadece hukuka uygunluk denetimi yapar, olayın esasına (yerindeliğine) girmez.