12 Levha Kanunları
| 12 Levha Kanunları (Lex Duodecim Tabularum) | |
|---|---|
 12 Levha Kanunlarının temsili replikası | |
| Hazırlanma | MÖ 450 - MÖ 451 |
| Dönem | Roma Cumhuriyeti, Eski Hukuk |
| Hazırlayanlar | Decemviri (Onlar Kurulu) |
| Konum | Roma Forumu |
| Önemi | Roma'nın ilk yazılı kanunu |
12 Levha Kanunları (Latince: Lex Duodecim Tabularum), MÖ 450 yılı civarında Roma'da yürürlüğe girmiş ve **Roma Hukuku**nun başlangıcı kabul edilen yazılı kanun külliyatıdır.
Bu kanunlar, Roma'da siyasi ve hukuki dengesizliklerin yaşandığı erken Cumhuriyet Dönemi'nde, ayrıcalıklı sınıf olan Patriciler ile halk sınıfı olan Plebler arasındaki mücadele sonucunda ortaya çıkmıştır. Plebler, Patrici yargıçların keyfi kararlarını engellemek için hukukun yazılı olmasını talep etmiştir.
Hazırlanışı ve İçeriği
Kanunları hazırlamak üzere on kişiden oluşan özel bir kurul (Decemviri) görevlendirilmiştir. Kanunlar tunç levhalar üzerine kazınmış ve Roma Forumu'nda halka açık bir şekilde sergilenmiştir.
Kanunlar, kamu ve özel hukukun birçok alanını kapsayan 12 ayrı levhadan oluşur:
- Levha I-III: Usul Hukuku ve Borçlar Hukuku. Dava açma prosedürleri ve borçluluk durumlarını düzenler (özellikle borcunu ödemeyen borçluya yönelik sert hükümler).
- Levha IV: Aile Hukuku. Aile reisi (Pater Familias) otoritesini ve Vasiyet hükümlerini düzenler.
- Levha V: Miras Hukuku.
- Levha VIII: Delicta (Haksız fiiller). Kişiye veya mala verilen zararların tazminat ve cezalarını düzenler.
- Levha X: Kamu Hukuku. Cenaze törenleri ve kent düzenini düzenleyen hükümler.
- Levha XI-XII: Ek hükümler. Patrici ve Plebler arasında evlenmeyi yasaklayan (daha sonra kaldırılan) hükümleri içerir.
Hukuki Önemi
12 Levha Kanunları'nın hukuk tarihi açısından en büyük önemi şunlardır:
- Yazılı Hukuka Geçiş: Hukuku töre ve sözlü gelenekten çıkarıp somut, yazılı kurallar haline getirmiştir. Bu, Patricilerin keyfi yorumlarını büyük ölçüde engellemiştir.
- Ius Civile'nin Kaynağı: Bu kanunlar, Roma vatandaşlarına uygulanan hukukun (Ius Civile) temelini oluşturmuştur.
- Formel Yapı: Hukuki işlemlerdeki sıkı şekil şartlarını (Formalite) benimsemiştir.
Etkisi ve Mirası
Her ne kadar içeriği zamanla yetersiz kalıp yerini daha gelişmiş Roma kanunlarına bırakmış olsa da, Romalılar için **12 Levha Kanunları**, hukukun kutsal kaynağı olarak kabul edilmiş ve tüm hukuk eğitimine temel oluşturmuştur.
Modern Borçlar Hukuku'ndaki Haksız Fiil (Delictum) kavramı ve usul hukuku prensipleri, kökenini bu levhalardaki hükümlere borçludur.