T.C. Anayasası
| 2709 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası | |
|---|---|
| Kısaltma | 1982 Anayasası |
| Kanun Numarası | 2709 |
| Kabul Tarihi | 18 Ekim 1982 (Danışma Meclisi) 7 Kasım 1982 (Halkoylaması) |
| Yayımlandığı R.G. | 9 Kasım 1982 / Sayı: 17863 |
| Yürürlük Tarihi | 9 Kasım 1982 |
| Kaldırdığı Kanun | 1961 Anayasası |
| Durumu | Yürürlükte |
| Resmi Metin | |
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (veya 1982 Anayasası), Türkiye Cumhuriyeti'nin yönetim biçimini, devletin temel organlarını (yasama, yürütme, yargı) ve vatandaşların temel hak ve ödevlerini belirleyen en üst hukuk normudur.
7 Kasım 1982 tarihinde yapılan halkoylaması ile kabul edilmiştir. Normlar hiyerarşisi gereği, diğer tüm kanunlar, yönetmelikler ve düzenlemeler Anayasa'ya uygun olmak zorundadır.
Tarihsel Gelişim
Türkiye'nin anayasal süreci Osmanlı dönemindeki Sened-i İttifak (1808) ve Kanun-i Esasi (1876) ile başlar. Cumhuriyet döneminde ise sırasıyla şu anayasalar yürürlükte kalmıştır:
- 1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye): Olağanüstü dönem anayasasıdır, "egemenlik kayıtsız şartsız milletindir" ilkesini getirmiştir.
- 1924 Anayasası: Sert ve kazuistik (ayrıntılı) bir anayasadır.
- 1961 Anayasası: Özgürlükçü yapısı ve güçler ayrılığını kurumlaştırmasıyla bilinir (Anayasa Mahkemesi bu dönemde kurulmuştur).
- 1982 Anayasası: 12 Eylül 1980 darbesinden sonra hazırlanmıştır. Otorite-hürriyet dengesinde otoriteye daha fazla ağırlık verdiği eleştirileri yapılmış, bu nedenle zaman içinde birçok kez (özellikle 2001, 2010 ve 2017 yıllarında) köklü değişikliklere uğramıştır.
Değiştirilemez Hükümler
Anayasa'nın ilk üç maddesi devletin şeklini ve niteliklerini belirler; 4. madde ise bu ilk üç maddenin değiştirilemeyeceğini ve değiştirilmesinin teklif dahi edilemeyeceğini hükme bağlar.
- Devletin Şekli: Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
- Cumhuriyetin Nitelikleri: Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir.
- Devletin Bütünlüğü ve Dili: Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Milli marşı İstiklal Marşı'dır. Başkenti Ankara'dır.
Temel Organlar (Güçler Ayrılığı)
Anayasa, devletin egemenlik yetkilerini üç ana organa dağıtmıştır:
1. Yasama
Yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisinindir (TBMM). Bu yetki devredilemez. Kanun yapma, değiştirme ve kaldırma yetkisi Meclis'tedir.
2. Yürütme
Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir. (2017 değişikliği ile Bakanlar Kurulu kaldırılmış, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçilmiştir).
3. Yargı
Yargı yetkisi, Türk Milleti adına Bağımsız Mahkemelerce kullanılır. Yargı bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esastır.
- Yüksek Mahkemeler: Anayasa Mahkemesi (AYM), Yargıtay, Danıştay ve Uyuşmazlık Mahkemesi.
Temel Hak ve Ödevler
Anayasa, bireylerin haklarını üç kategoride (Jellinek tasnifi) düzenler:
- Koruyucu Haklar (Negatif Statü): Kişinin dokunulmazlığı, özel hayatın gizliliği, konut dokunulmazlığı.
- İsteme Hakları (Pozitif Statü): Eğitim hakkı, sağlık hakkı, çalışma hakkı (Devletten talep edilen haklar).
- Katılma Hakları (Aktif Statü): Seçme ve seçilme hakkı, siyasi faaliyette bulunma hakkı.
Ayrıca Bakınız
Kaynakça