Mecelle
| Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye | |
|---|---|
Mecelle'nin ilk sayfası | |
| Hazırlanma | 1868 - 1876 |
| Devlet | Osmanlı İmparatorluğu |
| Komisyon Başkanı | Ahmet Cevdet Paşa |
| Kaynak | İslam Hukuku (Hanefi Fıkhı) |
| Madde Sayısı | 1851 Madde |
| Durumu | Mülga (1926'da kaldırıldı) |
Mecelle (tam adıyla Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye), 1868-1876 yılları arasında Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki bir bilim heyeti (Mecelle Cemiyeti) tarafından hazırlanan, Osmanlı İmparatorluğu'nun medeni kanunudur.
İslam hukukunun (özellikle Hanefi mezhebinin) borçlar, eşya ve yargılama hukukuna ilişkin hükümlerinin kanun maddeleri halinde derlenmesiyle (tedvin edilmesiyle) oluşturulmuştur. Tarihteki ilk "İslam Medeni Kanunu" sayılır.
Tarihçesi ve Önemi
19. yüzyılda Osmanlı'da ticaretin gelişmesi ve modernleşme hareketleri (Tanzimat), şer'i mahkemelerin yanı sıra nizamiye mahkemelerinin kurulmasına yol açtı. Ancak bu mahkemelerde hangi kanunun uygulanacağı sorunu doğdu.
Fransız Medeni Kanunu'nun tercüme edilip alınması fikri tartışılmışsa da, Ahmet Cevdet Paşa'nın ağırlığıyla "milli ve yerli" bir kanun hazırlanmasına karar verilmiştir. Mecelle, hem İslam hukukunun esnekliğini korumuş hem de modern kanun tekniğine (maddeler halinde yazım) uygun hazırlanmıştır.
Kapsamı ve Sistematiği
Mecelle, bir giriş (mukaddime) ve 16 kitaptan oluşur. Toplam 1851 maddedir. Modern medeni kanunlardan farklı olarak, "Aile Hukuku" ve "Miras Hukuku" konularını içermez (Bu konular şer'i hukukun klasik kaynaklarına bırakılmıştır).
- Konuları: Satış (Büyu), Kira (İcare), Kefalet, Havale, Rehin, Emanet, Hibe, Gasp ve İtlaf, Hacir (Kısıtlılık), Şirketler, Vekalet, Sulh, İkrar, Dava, Beyyine (İspat) ve Yemin, Yargılama (Kaza).
Kavaid-i Külliye (Genel İlkeler)
Mecelle'nin ilk 100 maddesi, hukukun genel ilkelerini içeren ve bugün dahi geçerliliğini koruyan evrensel hukuk mantığı kurallarıdır. En meşhurları şunlardır:
- Madde 1: İlm-i fıkh, hak ve vazifeyi bilmektir.
- Madde 2: Bir işten maksat ne ise hüküm ona göredir. (Niyet önemlidir).
- Madde 4: Şek ile yakîn zâil olmaz. (Şüphe ile kesin bilgi ortadan kalkmaz).
- Madde 8: Beraat-i zimmet asıldır. (Aksi ispatlanana kadar kişi borçsuz/suçsuz sayılır).
- Madde 39: Zamanın değişmesiyle ahkâmın değişmesi inkâr olunamaz. (Hukuk zamanla değişir).
- Madde 1141: Kelimelerin kullanılışında itibar, halk arasındaki yaygın olan manadır.
Yürürlükten Kaldırılması
Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra yapılan hukuk devrimi çerçevesinde, 17 Şubat 1926 tarihinde kabul edilen Türk Medeni Kanunu'nun yürürlüğe girmesiyle Mecelle Türkiye'de yürürlükten kalkmıştır. Ancak İsrail, Ürdün ve bazı Arap ülkelerinde uzun yıllar (kısmen) uygulanmaya devam etmiştir.