Özel Hukuk
| Özel Hukuk | |
|---|---|
| |
| Ana Dal | Hukuk |
| Temel Süje | Bireyler ve Tüzel Kişiler |
| İlişki Niteliği | Yatay (Eşitlik) |
| Temel İlke | Sözleşme Özgürlüğü |
Özel Hukuk, hukuk düzeninde eşit konumda bulunan gerçek ve tüzel kişiler arasındaki ilişkileri (alacak, borç, evlilik, ticaret, miras vb.) düzenleyen kurallar bütünüdür.
Özel hukukun temelinde, tarafların kendi menfaatlerini gözetmesi, devletin ise kural olarak bu ilişkilere müdahale etmemesi ilkesi yatar.
Kamu Hukuku ile Temel Farkı
Özel Hukuk ile Kamu Hukuku arasındaki en önemli ayrım, tarafların statüsünden kaynaklanır:
- Özel Hukuk (Yatay İlişki): Taraflar hukuken eşittir. İlişki gönüllülük ve irade özerkliğine dayanır. (Örn: Kira sözleşmesi, evlilik).
- Kamu Hukuku (Dikey İlişki): Taraflardan biri devlettir ve egemenlik gücünü kullanır (Üstün yetkilidir). İlişki emir-itaat esasına dayanır. (Örn: Vergi tahsilatı, ceza kesilmesi).
Alt Dalları ve Kapsamı
Özel Hukuk, medeni hukuk çatısı altında genişler ve çeşitli alt dallara ayrılır:
1. Medeni Hukuk
Özel hukukun çekirdeğini oluşturur. Kişiler Hukuku, Aile Hukuku, Miras Hukuku ve Eşya Hukuku olmak üzere dört ana kitaptan oluşur.
Medeni hukukun beşinci kitabıdır. Kişiler arasındaki alacak-borç ilişkilerini (sözleşme, Haksız Fiil, Sebepsiz Zenginleşme) düzenler.
Özel hukuktan doğan ancak ticari hayatın ihtiyaçları nedeniyle daha sıkı ve özel kurallarla düzenlenen alandır. Şirketler Hukuku, Kıymetli Evrak Hukuku gibi alt dallara ayrılır.
4. Milletlerarası Özel Hukuk
Farklı devletlerin vatandaşları arasındaki özel hukuk ilişkilerini (Örn: Türk ve Alman vatandaşının evliliği) ve hangi devletin hukukunun uygulanacağını (kanunlar ihtilafı) inceler.
5. Karma Hukuk Dalları
Bazı hukuk dalları hem kamu hem de özel hukuk unsurları taşıdığı için "Karma Hukuk" olarak nitelenir.
- İş Hukuku (İşçiyi koruma ilkesi Kamu Hukuku'ndan gelir).
Temel İlkeler
Özel Hukuka hakim olan en önemli prensipler şunlardır:
- Eşitlik İlkesi: Tarafların hukuki statüsü eşittir. Hiçbir tarafın diğerine emir verme hakkı yoktur.
- İrade Özerkliği (Sözleşme Serbestisi): Taraflar, kanunun emredici hükümlerine aykırı olmamak şartıyla diledikleri konuda sözleşme yapma ve sözleşme içeriğini belirleme özgürlüğüne sahiptir.
- Nisbilik İlkesi: Bir sözleşmeden doğan haklar ve borçlar, kural olarak sadece sözleşmenin taraflarını bağlar (Üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez).