Mücbir sebep

Mücbir Sebep
Orig: Force Majeure
Hukuk Dalı	Borçlar Hukuku İdare Hukuku
Yasal Dayanak	Türk Borçlar Kanunu (Madde 136) Kamu İhale Kanunu (Md. 10)
Türü	Sorumluluktan Kurtaran Hal
Temel Özellik	Öngörülemez ve kaçınılmaz dış olay
Hukuki Sonuç	Borcun sona ermesi veya sürenin uzaması

Mücbir Sebep (Fransızca: Force Majeure), hukukta; kişinin kendi faaliyet ve işletme alanı dışında meydana gelen, önceden öngörülmesi ve karşı konulması mümkün olmayan, borcun ifasını veya bir yükümlülüğün yerine getirilmesini imkansız kılan dışsal olaydır.

Mücbir sebep, illiyet bağını (neden-sonuç ilişkisini) kestiği için borçluyu tazminat ödemekten veya sözleşmeyi ifa etmekten kurtarır.

Unsurları

Bir olayın hukuken mücbir sebep sayılabilmesi için Yargıtay içtihatlarına göre şu üç unsurun bir arada bulunması gerekir:

• Haricilik (Dışsallık): Olayın, borçlunun işletmesi veya şahsıyla ilgisi olmayan dış bir kaynaktan gelmesi gerekir. (Örn: İşyerindeki makinenin bozulması mücbir sebep değildir, ancak işyerine yıldırım düşmesi mücbir sebeptir).
• Öngörülemezlik: Olayın, sözleşme yapıldığı sırada taraflarca tahmin edilemeyecek nitelikte olması gerekir.
• Kaçınılmazlık: Borçlunun tüm tedbirleri almasına rağmen olayın engellenemez veya etkilerinin giderilemez olması gerekir.

Örnekler

Hukuk sisteminde genellikle mücbir sebep kabul edilen haller şunlardır:

• Doğal Afetler: Deprem, sel, kasırga, tsunami.
• Salgın Hastalıklar: Pandemi dönemindeki sokağa çıkma yasakları.
• Hukuki Yasaklar: İthalat/ihracat yasakları, savaş hali, seferberlik.

Hukuki Sonuçları

Mücbir sebebin varlığı halinde Türk Borçlar Kanunu'nun 136. maddesi (İfa İmkansızlığı) devreye girer:

1. Borcun Sona Ermesi: İfa (borcun ödenmesi veya işin yapılması) sürekli olarak imkansız hale gelmişse, borç sona erer. Borçlu tazminat ödemez.
2. Sözleşmenin Feshi: Taraflar karşılıklı olarak aldıklarını sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre geri verirler.
3. Sürenin Uzaması: Engel geçici ise (Örn: 1 haftalık sokağa çıkma yasağı), sözleşme sona ermez, sadece ifa süresi uzar (Kamu ihalelerinde "süre uzatımı" verilir).

Mücbir Sebep ile Beklenmeyen Hal Farkı

Bu iki kavram sıklıkla karıştırılır:

• Mücbir Sebep: Mutlaka işletme dışından gelir ve çok şiddetlidir (Deprem gibi). İlliyet bağını tamamen keser.
• Beklenmeyen Hal (Umulmayan Hal): İşletme içinden de kaynaklanabilir (Örn: Beklenmedik bir teknik arıza). Sorumluluğu tamamen kaldırmayabilir, sadece hafifletebilir.

Ayrıca Bakınız

• Türk Borçlar Kanunu
• Sözleşme
• İfa İmkansızlığı
• Uyarlama Davası (Aşırı ifa güçlüğü)

Kaynakça

• Eren, Fikret. Borçlar Hukuku Genel Hükümler.