İstimval

İstimval
	Orig: Réquisition
Hukuk Dalı	İdare Hukuku
Yasal Dayanak	Olağanüstü Hal Kanunu; Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanunu
Türü	İdari İşlem (Olağanüstü)
Temel Özellik	Taşınır mallara zorla el konulması
Hukuki Sonuç	Mülkiyetin veya kullanım hakkının idareye geçmesi

İstimval (veya Genel El Koyma), devletin olağanüstü durumlarda (savaş, seferberlik, doğal afet vb.), kamu gücüne dayanarak özel hukuk kişilerine ait taşınır mallara (araç, iş makinesi, yakıt, gıda vb.) bedelini ödemek şartıyla el koyması işlemidir.

Kamulaştırma sadece gayrimenkuller (arsa, bina) için yapılırken; istimval sadece menkul (taşınır) mallar ve bazen bedeni çalışmalar (emek) için yapılır.

Uygulanma Halleri

İstimval, mülkiyet hakkına çok ağır bir müdahale olduğu için sadece kanunla belirtilen istisnai ve zorunlu hallerde uygulanabilir:

Olağanüstü Hal (OHAL): Deprem, salgın hastalık veya ekonomik kriz dönemlerinde.
Savaş ve Seferberlik: Ordunun ihtiyacını karşılamak için sivil araçlara el konulması.
Kamu Düzeni: Büyük orman yangınlarında özel iş makinelerinin kullanılması.

Türleri

İstimval, el konulan malın niteliğine göre iki şekilde gerçekleşir:

1. Mülkiyetin Devri Yoluyla

Tüketilebilir mallarda söz konusudur. İdare malı alır ve tüketir; geri vermesi mümkün değildir.

Örnek: Kızılay'ın veya AFAD'ın afet bölgesindeki marketlerden gıda, su, battaniye veya akaryakıt alması.
Sonuç: Malın mülkiyeti idareye geçer, bedeli vatandaşa ödenir.

2. Kullanım Hakkının Devri Yoluyla

Tüketilmeyen, sadece kullanılıp iade edilebilen mallarda söz konusudur.

Örnek: Belediyenin karla mücadele veya yangın için özel şirketin dozerine veya kamyonuna 1 haftalığına el koyması.
Sonuç: Mülkiyet vatandaşa kalır, idare sadece kullanım hakkını alır. İş bitince mal iade edilir ve yıpranma bedeli (kira bedeli gibi) ödenir.

Bedeni İstimval (Angarya Yasağı İstisnası)

Anayasa'ya göre Angarya yasaktır. Ancak istimval sadece mallar için değil, emek için de yapılabilir. Olağanüstü hallerde vatandaşların çalışmaya zorlanması (örneğin orman yangınını söndürmeye yardım etmesi) hukuka uygundur ve angarya sayılmaz. Buna "Bedeni İstimval" denir.

Kamulaştırma ile Farkı

Hukuk öğrencilerinin en sık karıştırdığı iki kavramın farkları şunlardır:

Kriter	İstimval	Kamulaştırma
Konusu	Taşınır Mallar (Araba, ilaç vb.)	Taşınmaz Mallar (Arsa, ev)
Zamanı	Genellikle Olağanüstü Dönemlerde	Her zaman (Olağan dönemlerde)
Süreç	Acele ve şekil şartı az	Uzun bürokratik süreç (Pazarlık vb.)
Kapsam	Emeği de kapsayabilir	Sadece mülkiyeti kapsar

Yargısal Denetim

İstimval işlemine karşı vatandaşların dava açma hakkı saklıdır:

Bedel Davası: İdarenin ödediği parayı az bulan vatandaş, bedel artırımı için Adli Yargıda (Asliye Hukuk Mahkemesi) dava açabilir.
İptal Davası: "Burada olağanüstü bir durum yoktu, el koyma haksızdı" diyen vatandaş, işlemin iptali için İdari Yargıda (İdare Mahkemesi) dava açabilir.

Ayrıca Bakınız

Kaynakça

2935 Sayılı Olağanüstü Hal Kanunu.
3634 Sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanunu.